از آغاز قرن چهاردهم/ بیستم، تبلیغات اسلامی به یک هدف اصلیِ سازمانها و نهادهای اسلامی نوبنیاد تبدیل شد. در مصر، دو سازمان رقیب، یعنی اخوان المسلمین[۱] و جماعه الشّبان المسلمین،[۲] نه تنها یک کنارهگیریِ موقت از جامعه (هجرت) را تبلیغ میکردند، بلکه بر پایۀ آیۀ ۱۰۴ سورۀ آل عمران،[۳] جوانان مسلمان را به پیوستن به گروههای اسلامیِ جدید فرا میخواندند. در هند به گونهای متفاوت، یکی از پرنفوذترین و فراگیرترین جنبش تبلیغ اسلامی، با نام جماعه التبلیغ و الدعوه ـ بیشتر با عنوان جماعت تبلیغی ـ شروع به کار کرد. این جنبش به رهبری مولوی محمد الیاس کاندهلوی م۱۳۶۳ق صورت گرفت که متوجه شبه قاره و کشورهای همسایه شد. در آفریقا نیز فرقههای تیجانیه، سنوسیه، احمدیه و اسماعیلیه اندیشۀ اسلام را برای نفوذ در میان نومذهبان به کار میبردند. اما فعالیتهای تبلیغیِ سازمانهایِ اسلامی هنوز محدود به فعالیت پراکندۀ چند مرکز آموزش اسلامی بود. تنها پس از جنگ جهانی دوم بود که تشکیلات اسلامیِ فراملی به یک ضرورت اساسی تبدیل شد.[۴]
رابطه العالم الاسلامی بزرگترین مرکز تبلیغات اسلامی در جهان است که با بیش از ۵۰ سال فعالیت، نقش اساسی را در ترویج سلفیه در جهان ایفا کرده است. اکنون نیز وهابیت بر این سازمان ـ که دفتر مرکزیاش در مکه است ـ سیطره دارد. شورایی که در ابتدا این سازمان را اداره میکردند، متشکل از ابوالحسن ندوی(از هند)، سعید رمضان(از مصر)، ابوالاعلی مودودی(از پاکستان) و علّال الفاسی(از مراکش) از جمله حامیان جریانهای گوناگون سلفیۀ نوین بودند[۵] و ریاست شورا برعهدۀ مفتی اعظم عربستان سعودی، محمد بن ابراهیم آل شیخ، قرار داشت و محمد سرور الصبّان، تاجر مکی و نخستین دبیر کل سازمان، به شدت از نگرش وهابی دفاع میکرد و بدین طریق، نفوذ وهابیها در این سازمان اسلامی تأمین شده بود.[۶] سران عربستان همیشه در تبرئۀ خویش برای استفادۀ ابزاری از این سازمان کوشیدهاند، اما شکی نیست که رابطه العالم منادی تفکرات وهابیت بوده است.[۷] پس از مرگ محمد بن ابراهیم آل الشیخ، عالم وهابی دیگر، عبدالعزیز بن باز، ریاست شورای مؤسسان را بر عهده گرفت و در حال حاضر، عبدالعزیز بن عبدالله آل شیخ ریاست آن را عهدهدار است که هر سه رئیس هیئه کبار العلماء عربستان هستند.[۸] اهمیت این سازمان به حدی است که عضو ناظر در سازمان ملل متحد برای شرکت در سازمانهای اقتصادی و اجتماعی دارد و به عنوان عضو مراقب در سازمان کنفرانس اسلامی، یونسکو و یونیسف حضور دارد.[۹] گرچه در اساسنامۀ آن ذکر شده که این سازمان بین المللی اسلامی برای ترویج پیام اسلام و تعلیم اصول و مبانی آن و مبارزه با توطئههای ضد اسلامی است و به هیچ کشوری تعلق ندارد،[۱۰] به دلیل اینکه ۹۰درصد بودجۀ آن را عربستان تأمین میکند،[۱۱] سیاستهای آن را نیز عربستان مشخص میکند.
«رابطه» در دهۀ ۱۹۷۰م، به تدریج فعالیتهای خود را در زمینههای هماهنگی بین مراکز اسلامی و تبلیغ در سراسر جهان گسترش داد و کوشید شوراهای قارهای (پنچ شورا در ۱۹۸۵م) و شوراهای اسلامی محلی در ۲۸ جامعه اقلیت مسلمان به وجود آورد. رابطه یک مجمع جهانی مساجد (المجلس العالَمی للمساجد) به وجود آورد که کارش هماهنگ کردنِ فعالیتهایِ تبلیغی در جهان بود. از آغاز تأسیس «رابطه»، عالمان وهابی خواستار تأسیس یک شورای فقهی شده بود که وظیفۀ شرح و بسط احکام و قوانین فقهی را، که مورد پذیرش جهانیاند، برعهده گیرد. این مجمع در ۱۹۷۶م بوجود آمد که به عنوان نمایندۀ رسمی مسلمانان، با دیگر آکادمیهای اروپا و دیگر نقاط جهان همکاری داشت.
یکی از زیر مجموعه های رابطه العالم الاسلامی ، سازمان بین المللی امداد اسلامی (هیئه الإغاثه الإسلامیه العالمیه) است که موظف به کمک رسانی به کشورهای اسلامی است. عربستان از طریق بانک توسعۀ اسلامی ۷۷میلیارد ریال به ۳۵ کشور اسلامی و عربی کمک کرد که بعد از آمریکا، دومین رتبه را درکمکرسانی به کشورهای عربی اسلامی دارد. این کشور بین ۱۴۱۴ تا ۱۴۱۶ق بیش از دو میلیارد و هفتصد میلیون ریال سعودی در بوسنی و هرزگوین هزینه کرده است. ۸۷۷ مدرسه تحت کفالت آنهاست و ۱۵۰ مسجد ترمیم و تجهیز شده است. سه میلیون ریال سعودی کتاب به آن جا فرستاده و۶۴ دورۀ آموزش زبان عربی برگزارشده است.[۱۲]
در کنفرانس جهانی که برای بررسی تلاشهای عربستان در ترویج اسلام در۱۴۳۲ق برگزار شد، گفته شد که در طول سه دهۀ اخیر، عربستان ۳۷۵ میلیارد ریال سعودی برابر با ۱۰۰میلیارد دلار به ۹۵ کشور درحال توسعه کمک کرده است. این پول برابر چهار درصد سود ناخالص ملیِ این کشور است.[۱۳]
رابطه العالم برای تربیت مبلغان در پیشبرد اهداف خود به صدها دانشجو از سراسر جهان نیاز داشت. از بین دانشگاههای هفتگانۀ عربستان، سه دانشگاه بزرگ برای آموزش و پژوهش در علوم اسلامی و عربی به وجود آمد: الجامعه الاسلامیه در مدینۀ منوره، جامعه الامام محمد بن سعود الاسلامیه در ریاض، جامعه ام القری در مکه مکرمه.[۱۴]
دانشگاه الامام محمد بن سعود الاسلامیه: تا به حال انشعابهایی از این دانشگاه، به صورت دانشکدههای فقه و مطالعات اسلامی، درکشورهای آمریکا، ژاپن، اندونزی، امارت، موریتانی، جیبوتی تأسیس شده است. حدود نود هزار دانشجو دراین مراکز تحصیل کردهاند که تا ۱۴۱۹ق بیش از بیست و یک هزار نفر از این افراد از دانشکدههای خارج از عربستان در رشته های علوم اسلامی و زبان عربی فارغ التحصیل شدهاند. همچنین مسئولان دانشگاه در پیِ توافق با بسیاری از دانشگاههای کشورهای اسلامی و غربی، استادان این دانشگاه را به صورت مهمان برای تدریس مباحث اسلامشناسی با گرایش سلفی گری اعزام میکنند، که تاکنون ۲۰۰حلقۀ علمی برگزار شده است.[۱۵]
الجامعه الاسلامیه: این دانشگاه به دستور ملک سعود در۱۳۸۱ق در شهر مدینه تأسیس شد.[۱۶] او دریافته بود که به منظور نشر وهابیت، باید مراکز بزرگ و مجهز برای تحصیل تا سطح عالی تأسیس کند تا پس از جذب دانشجو از سراسر دنیا، به خصوص آسیا و آفریقا و آموزش آنان، به کشور خود باز گردانده شوند و درآنجا، با حمایتهای مادی و معنویِ عربستان، وهابیت را گسترش دهند. به همین منظور، یکی از دانشگاههای مهم دینی در مدینه منوره در سال ۱۳۸۱ق با نام الجامعه الاسلامیه تأسیس شد. این مرکز با بودجۀ سنگین و خصوصی سه میلیون ریال سعودی کارش را آغاز کرد.[۱۷]
در همان ابتدای حرکت این دانشگاه، گروهی از استادان آن، مانند استاد فاسی و استاد عبدالسلام هاشم تأکید کردند که این دانشگاه باید به سرعت مانند دانشگاه الازهر مصر شود، با این تفاوت که هدف این دانشگاه، دعوت به عقیده سلفیه در سطح جهان است و دانشجویان آن هریک نماینده این کشور در شهرهای دوردست خواهند بود.[۱۸]
در این دانشگاه، فراگیری اسلام بر اساس کتابهای سلفیه مورد تأکید است و هرگونه تفکر خارج از آن تخطئه میشود. برخی اسلوب دانشگاه را در نقد آرای دیگران بدون حضور صاحبنظر، ازضعف هایِ دانشگاه برشمردهاند.[۱۹] ۸۵ درصد دانشجویان این دانشگاه از خارج از عربستان بورسیه میشوند و پانزده درصد نیز سهمیه تحصیل مردم عربستان است[۲۰].
این دانشگاه پنج دانشکده دارد: دانشکده شریعت، دانشکده دعوت و اصول دین، دانشکده قرآن کریم و مطالعات اسلامی، دانشکده ادبیات عرب و دانشکده حدیث که تا سال ۱۴۲۸ق، تعداد فارغالتحصیلان این دانشکدهها بیش از ۱۰۰۰۰ نفر بوده است.[۲۱] علاوه بر این دانشکدهها، پنج مرکز مطالعات اسلامی زیر نظر این دانشگاه مشغول آموزش هستند. در آماری که در سال ۱۴۱۹ق منتشر شد، گفته شد که تعداد ۲۵۰۶۲ نفر از ۱۷۹ کشور جهان برای تحصیل به این دانشگاه آمدهاند.[۲۲] این افراد در پیِ بازگشت به کشورهای خویش، برای امام جماعت، تدریس وتربیت، مورد حمایت عربستان قرار می گیرند و با ایجاد مراکز علمی و فرهنگی و ترجمه کتابهای سلفیه از عربی به زبان بومی سهم بسیاری درگسترش سلفیت دارا می باشند.[۲۳] حدود ۲۴۰۰ نفر از فارغالتحصیلان تا ۱۴۱۸ق از این دانشگاه، برای تدریس به مراکز مختلف جهان فرستاده شدهاند[۲۴].
یکی از دانشکدههای اساسی در دانشگاههایِ علوم اسلامی عربستان، دانشکده تبلیغات اسلامی (کلیه الدعوه) است که به امور محتوایی و روشهای تبلیغات میپردازد. بیش از ده هزار طلبه دینی ازاین دانشکدهها در سطح کارشناسی ارشد و دکترا فارغالتحصیل و در این امر متمرکز شدهاند. سران این تفکر بر این امر پافشاری میکنند و تصمیم دارند از این راه ندای سلفیت را به گوش جهانیان برسانند. برای این منظور، با تأسیس وزارت «الشؤن الاسلامیه و الاوقاف و الدعوه و الارشاد»، سیاستگذاریِ تبلیغ سلفیت در سراسر جهان و داخل عربستان به صورت جدی پیگیری میشود.