ابوجعفر، محمدبن جریر بن یزید بن کثیر بن غالب طبری مورخ، مفسر، محدث، و از اهل سنت است. او در پایان سال ۲۲۳ یا آغاز ۲۲۴ ق در شهر آمل در مازندران زاده شد و از آن جا که آن ناحیه را جزو طبرستان می شمردند، به طبری معروف گردید. وی از سنین پیش از نوجوانی (حدود ۷ سالگی) در زادگاهش به فراگرفتن فنون و دانش از جمله دانش حدیث مشغول گردید. پس از فراگرفتن مقدمات علوم در ۱۲ سالگی آمل را ترک گفت و به شهر ری روآورد. طبری پیش از آنکه به منزله “امام المورخین” و “ابوالمفسرین” شناخته شود، محدثی بزرگ بوده است که شمار احادیث ثقه وی را بیش از صد هزار دانسته اند. طبری، فراگیری و کتابت حدیث را در ری و نواحی نزدیک آن آغاز کرد و بیشترین حدیث را در آن زمان از محمدبن حمید رازی (از بزرگترین حافظان حدیث از اهالی ری)، آموخت. طبری در همان زمان به فراگیری فقه نیز مشغول گردید و چون نام و آوازه امام احمدبن حنبل را شنید به شوق بهره یابی از محضر او رهسپار بغداد گشت، اما در نیمه راه که خبر مرگ امام احمد حنبل را شنید، به سوی بصره رفت. در بصره از محضر دانشمندانی چون محمدبن موسی حرشی، عماربن موسی قزار،محمدبن عبدالعالی صنعانی و بشربن معاذ بهره مند شد و به استماع و باز نویسی حدیث و فراگیری اصول قرائت پرداخت.
طبری، که در این زمان به دانش مشهور گشته بود، به بغداد رفت و علوم قرآنی را از احمد بن یوسف تغلبی فرا گرفت. سپس به بررسی همه مذاهب، خصوصا مذهب شافعی و فقه آن پرداخت؛ دو تن از امامان مذهب شافعی: حسن بن محمد صباح و ابوسعید اصطخری را دیدار کرد و سرانجام مذهب شافعی را برای خود برگزید. وی ده سال در بغداد طبق مذهب شافعی فتوا می داد، اما در نتیجه مطالعه و بررسی مجدد مسائل فقهی، به انتخاب یا تأسیس مذهب “طبریه” یا “طبری” رسید که تنها خود طبری آن را اظهار و در کتاب های خود یاد کرده است (خصوصا در کتاب «لطیف العقوا» که خلاصه نظرات شخصی او در فقه است).
طبری در ۲۵۳ ق به مصر که از مراکز علمی آن روزگار بود رفت و چندین سال در مصر ماند و در خلال آن به شام نیز سفر کرد. وی در مصر، فقه مالک را از شاگردان ابن وهب فرا گرفت و نیز احادیث بسیاری از ائمه اهل سنت جمع آوری کرد. بعد از آن به بغداد بازگشت و سپس عازم طبرستان و زادگاهش آمل گردید. پس از مدتی دوباره به بغداد رفت و تا پایان عمر در انجا ماند. طبری مردی صریح اللهجه، آزاد فکر، زاهد و بی رغبت به شهرت و مال دنیا بوده است. علاوه بر تفسیر، حدیث، فقه و تاریخ، در علوم دیگر هم ید طولانی داشته است. وی نزد مردم و خلفا مرتبه ای والا داشت، با این همه مردی بلندهمت و بزرگوار بوده و هزینه زندگی وی از سوی پدرش تأمین می شد. طبری گرچه آثار و تألیفات بسیار داشته است اما همه آثار او به جای نمانده و تنها دو کتاب عظیم از او باقی مانده که به شرح مختصری در باب آنها می پردازیم.
۱- جامع البیان فی تفسیرالقرآن (معروف به تفسیر طبری)؛ این کتاب، اولین تفسیر در نوع خود است. طبری تفسیر خود را از سال ۲۸۳ تا ۲۹۰ ق بر شاگردانش املا می کرده است.
۲- تاریخ الامم والرسل والملوک (معروف به تاریخ طبری)؛ این کتاب از دو بخش تاریخ جهان و تاریخ اسلام تشکیل می شود و تاریخ عمومی از آغاز آفرینش تا سال ۳۰۲ را در بر می گیرد. تاریخ تألیفات آن دقیقا معلوم نیست ولی پس از تفسیر قرآننوشته شده است. طبری بی تردید متأثر از ملاحظات دینی، سیاسی و دیدگاه های فقهی بوده است.
“تاریخ طبری” گنجینه عظیمی از اطلاعات به دست می دهد و یکی از قدیمی ترین تواریخ عمومی در جهان است. طبری در شعر و ادب نیز در عصر خود شهره بوده است. از شاگردان وی ابوالفرج اصفهانی را می توان نام برد. طبری سرانجام در سال ۳۱۰ ق درگذشت.
برخی دیگر از تألیفات طبری:
۱- اختلاف العلماء (الفقهاء)
۲- اللطیف القول فی احکام شرایع الاسلام
۳- البصیر فی معالم الدین
۴- الخفیف فی الفقه
۵- تذهیب الآثار و تفصیل الثابت من الاخبار
۶- آداب النفوس
۷- آداب المناسک الحج و دهها اثر دیگر