آشنایی مختصر با امام بخاری و کتاب صحیح بخاری
اسمش محمد بن اسماعیل است. در تمام چاپ های بخاری زندگی نامه دارد
از ایران و اهل بخارا است و مدفنش خرتنگ بخارا ؛ جد چهارمش مجوسی بوده و بر مجوسیت مرده است.
شخصیت بخاری بین اهل سنت بسیار با ارش است؛ ارزش بخاری بیش از هرچیزی به ابن حجر بر میگردد چون شخصیت ابن حجر انقدر بالابوده که با شرح او کتاب بخاری مشهور شد.
اساتید بخاری
احمد بن حنبل
یحی بن معین
اسحاق بن راهویه
علی بن عبدالله بن مدینی
ابوبکر بن ابی شیبه
عثمان بن ابی شیبه
ابوزرعه رازی
ابو مصعب زهری
محمدبن یوسف فره بری
این مطالب را میتوان در مقدمه فتح الباری یافت
شاگردانش
ترمذی
ابو عبدالرحمن نسایی
ابوحاتم رازی
ابوبکر بن خزیمه
مسلم بن حجاج نیسابوری
دوران بچه گی بخاری
پدرش در دوران کودکی مرد در سن شانزده سالگی با مادر و برادرش به حج رفت و با ثروتی که داشت به مسافرت های متعددی رفت. بغداد بصره کوفه ، شام، مکه ، مدینه، حمص، عسقلان, مصر, ری و خراسان.
ایشان بیش از هزار شیخ حدیث را درک کرد. و بجایی رسید که به او امیرالمومنین فی الحدیث گفتند.
اهل سنت در باب حفظ حدیث سه رتبه دارند
اول : حافظ ؛ کسی که یکصد هزار حدیث را با سند حفظ باشد. که تمام صاحبان سنن و صحاح حافظ هستند.
دوم: که بالاتر است رتبه حجت است کسی است که سیصد هزار حدیث را با سنت حفظ باشد.
رتبه سوم که برتر است. حاکم است که هیچ حدیثی از چنبره علمش بیرون نباشد.
از خود بخاری نقل شده است که من صد هزار حدیث صحیح حفظ هستم صد هزار حدیث غیر صحیح.
وقتی که بگویند ما هرچه که در بخاری نیست قبول نداریم. میشود این جمله را گفت. مقدمه فتح الباری
و اعلام المساعین ص ۲۸٫ نوعا در زندگی نامه بخاری ذکر کرده اند.
وی در فقه شافعی مذهب است
در کلام جبری مذهب
و بخلق قران معتقد است(اشعری)
در باره صحیح خودش میگوید: من هیچ حدیثی در کتاب خود نیاوردم مگر اینکه قبلش غسل کردم ودو رکعت نماز خواندم و از خدا درخواست خیر کردم.
سیر اعلام النبلاء ج ۲ ص ۴۰۲
تاریخ بغداد ج۲ ص ۹
کتاب صحیح را از بین ششصد هزار حدیث جمع کردم و شانزده سال زمان برد.
فقط روایاتی را اآوردم که بین من وخدای من حجت است. سیر اعلام النبلاء قبلی
من در این کتاب بجز روایت صحیح نیاورده ام و بخاطر طولانی نشدن همه احادیث صحیح را نیاورده ام.
تالیفات امام بخاری
بخاری کثیر التالیف است که اغلب آن موجود است.
التاریخ الکبیر ۷ جلد
التاریخ الاوسط
التاریخ الصغیر
الضعفاء
قضایا الصحابه و التابعین
الجامع الکبیر
الجامع الصحیح
المسند الکبیر
التفسیر الکبیر
کتاب العلل (رجال)
اسامی الصحابه
…
شروط بخاری در صحیح
درواقع شرطی خود ایشان نداشته اند ولی از کتابهایشان در میاید.
چنانچه مقدسی در شروط الائمه الخمسه اعتراف میکند که هیچ کدام از بخاری و مسلم شرطی ذکر نکرده است
عجاج خطیب میگوید هیچ نصی از بخاری نیست که شرطش چیست ولی علماء منهج اورا از کتابش استخراج کرده اند.
علماء برای بخاری دوتا شرط ذکر کرده اند
یک معاصرت
دوم ملاقات با مروی عنه
مسلم معاصرت را کافی میداند و ملاقات را لازم نمیداند. اما وقتی بخاری ملاقات را شرط میکند نشانگر دقت و احتیاط اوست( اصول الحدیث ص ۳۱۲؛ مناهج المحدثین ص ۴۵) ظروط الائمه الخمسه ص ۴۳-۴۶
مبارکفوری میگوید: شرائط بخاری بصورت عام این پنج تاست
- تمام روات تا صحابه مورد اتفاق نظر در وثاقت باشند. و اهل تخلیط و تدلیس نباشند.
- در سند انقطاع نباشد.
- اگر سند معنن هست باید ملاقات راوی با مروی عنه اثبات شود.
- محدثان قبل یا معاصر بخاری بر صحت حدیث اتفاق داشته باشند.
- متن حدیث از علل و شذوذ خالی باشد.
این پنج شرط را علماء از طریق بخاری دراورده اند( سیره الامام البخارج۱ ص ۵۰)
تعداد روایات بخاری
ابن خلدون میگوید: ۹۲۰۰ تاست که سه هزار تکراری است( همان ۴۴۲)
ابن صلاح : ۷۲۷۵ که با حذف مکررات ۴۰۰۰ میشود
ابن حجر عسقلانی: ۷۳۹۷ روایت است که با حذف مکررات ۲۶۰۲ عدد میشود.
دقیقترین شمارش مربطوبه محقق معاصر محمد فواد عبدالباقی است. ۷۵۶۳ تا روایت است که با حذف مکررات ۲۶۰۷ تا روایت است.
صحیح بخاری ۹۷ کتاب دارد ۳۴۵۰ باب دارد. اکثر باب ها اسم دارد. البته در شرح کرمانی بر بخاری تعداد کتب ۱۰۰ تا امده ست.
شروح صحیح بخاری
مهمترین ها
به ترتیبت زمانی
- اعلام التلویح. ابوسلیمان احمد بن محمد خطابی متوفی ۳۸۸٫
- شرح ابن بطال، ابوالحسن علی بن خلف بن عبدالملک معروف به ابن بطال مغربی مالکی متوفی ۴۴۰٫( در این کتاب مذاهب سلف و آراء صحابه را هم اورده است و مباحث فقهی را بر اساس مذهب مالک اورده است که ده جلد است .
- النجاح؛ نجم الدین ابوحفص عمر بن محمد نسفی متوفی ۵۰۷
- شرح صحیح البخاری؛ محی الدین یحی بن شرف نووی؛ متوفی ۶۷۶
- الکواکب الدراری ؛ شمس الدین محمد بن یوسف کرمانی متوفی ۷۸۶ ( می نویسد تا بحال شرح مفیدی نیافتم و لذا ظرح میدهم, به مباحث نحوی و لغوی و ظبط صحیح روایات و روایان و جمع بین تعارض . نوشته است هرکس این شرح داشته باشد از بیش از هزار کتاب بینیاز است.
- التلویح؛ علائ الدین مغلطای حنفی؛ متوفی ۷۹۲٫ فوت ابن مغلطای بعد از کرمانی است ولی شرحش را قبل از او نوشته است و به ان اشاره کرده است.
- التنقیح بشرح الجامع الصحیح؛ بدرالدین محمد بن بهادر زرکشی؛ متوفی ۷۹۴٫
- فتح الباری؛ زین الدین ابو الفرج بن شهاب الدین بغدادی, معروف به ابن رجب حنبلی متوفی ۷۹۵ و متولد ۷۳۶ در بغداد. ایشان تا کتاب الجنائز نوشته است که در ده جلد چاپ شده است.
- اللامع الصحیح ؛ شمس الدین ابوعبدالله محمد بن عبد الدائم؛ متوفی ۸۳۱
- فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، ابن حجر عسقلانی متوفای ۸۵۲؛ کاملترین و شایع ترین شرح صحیح بخاری است که در پانزده ج رحلی است با تحقیق محمد فواد عبدالباقی است؛ این نویسنده تا ۲۷۰ اثر برایش شمرده اند؛ ایشان هر حدیثی را کع اورده است تکتک افراد سند را بررسی کرده است و آرائ رجالی را ذکر میکند و درجه صحت روایت را ذکر کرده است و در متن حدیث ؛ بحث لغوی و اصطلاحات حدیثی و مباحث کلامی را هم اورده است.
- عمده القاری؛ بدر الدین ابومحمد ابن احمد العینی متوفای ۸۵۵، قاهره. در مقدمه ای که نوشته است که با اصرار این کتاب را شرح کردم. به مسائل اختلافی بصورت ان قلت و قلت پرداخته است؛ کار جالب او تیتر بندی است ؛ بیان رجال، من اخرجه غیره؛ بیان المعانی؛ این کتاب ۲۴ ج است و در ۱۲ مجلد رحلی چاپ شده است.
- التوشیح ؛ جلال الدین سیوطی متوفی ۹۱۰،
- ارشاد الساری ؛ احمد بن محمد قسطلانی شافعی، متوفی ۹۲۳٫ (مقدمات پنج گانه دارد که مفیدا است برای خواندن)
- شرح صحیح البخاری؛ زین الدین عبدالریحم بن عبدالرحمن متوفای ۹۶۳
- لامع الدراری علی جامع البخاری، محدث کنکوهی، از اعلام قرن ۱۳٫
مهمترین شروح چهار است
التنقیح زرکشی
فتح الباری ابن حجر
عمده القاری العینی
التوشیح سیوطی.
پس از این ارشاد الساری است که در هند و پاکستان بعد از فتح الباری معروف است.
منزلت صحیح بخاری نزد علماء تسنن
عوامل توجه به بخاری
- شخصیت بخاری؛ وی سیاسی نبود و فقط به علم پرداخت، و از بیشترین و بهترین مشایخ استفاده کرده است.
- قدمت کتاب: قبل ار بحاری در میان اهل سنت دو مجموعه حدیثی بود یکی موطا مالک بود که دو مشکل داشت اولا جامعیت حدیثی و فقهی نداشت ؛ دوم اینکه اجتهادات مالک در آن است.
دومین مجموعه هم مسند احمد بود گرچه این دو مشکل را نداشت ولی روایات ضعیف و موضوعه در آن موجود است.
با آمدن صحیح بخاری این مشکلات بر طرف شد ؛ نه به مذهب خاصی تعلق دارد و نه احادیث ضعیف دران است و .. - دقت و احتیاط بخاری : که از بین ششصد هزار حدیث این ها را جمع کرد ه است.
- این کتاب به اساتید بزرگ زمان و اساتید خود بخاری عرضه شده و تایید شده است؛ مثل احمد بن حنبل این کتاب را تایید کرده است.
- روایات که به نحوی اشاره به نقد صحابه و خلافء اسلام را نقل نکرده است، و آنچه که مورد استفاده مخالفان قرار بگیرد از احادیث را کمتر آورده است.
نگاه علماء سنی بر صحیحین
و اما جامعه الصحیح فاجل کتب الاسلام و افضلها بعد کتاب الله تعالی( ذهبی تاریخ الاسلام ج ۱۹ ص ۲۴۲)
و کتاباهما (مسلم و بخاری) اصح الکتب بعد کتاب الله العزیز.( هدی الساری ج۱ ص ۱۰)
در مقدمه ابن الصلاح ج۱ ص ۱۸ امده است.
ابن تیمیه راجع به بخاری و مسلم گفته است:
ولکن جمهور متون الصحیحین متفق علیها بین ائمه الحدیث، تلقوها بالقبول و اجمعوا علیها و هم یعلمون علما قطعیا ان النبی قالها( مجموع الفتاوا ج۱ ص ۲۵۷ و قاعده الجلیله فی التوسل و الوسیله ج ۱ ص ۸۷٫
در باره روات بخاری:
هرکسی را که امام رخاری از او نقل کرده باشد از سوراخ نقد عبور کرده است
فی الرجل الذی یخرج عنه فی الصحیح، هذا جاز القنطره؛ هر روای که از او در بخاری نقل شده باشد از پل وثوق و اعتبار گذشته است( هدی الساری ج ۱ ص ۳۸۴)
در تاریخ الکبیر بخاری گاه اسامی را ذکر کرده است بدون اینکه چیزی بنویسید نه تایید و نه ذم؛ علماء اهل سنت گفته اند اینها ثقه اند چون بخاری اسمش را نوشته است.
البانی بزرگترین محدث وهابی قرن گذشته است.(امیر الحدیث؛ امام الحدیث، بخاری زمان) ( کتابی در باره فحشهای البانی در کتابهایش چاپ شده است)
البانی: ان من روا له الشیخان فقد جاوز القنطره
نوشته اند: اگر کسی قسم بخورد که آنچه که در صحیحن نوشته شده است و مال پیامبر است و اگر صحیح نباشد زن من طلاق باشد زنش را طلاق نداده است.
لو حلف انسان بطلاق امراته ان ما فی کتابی البخاری و مسلم مما حکما بصحته من قول النبی (ص) لما الزمته الطلاق، لاجماع علماء المسلمین علی صحتهم.(شرح نووی بر مسلم ج ۱ ص ۱۹ و ۲۰ از غزالی از امام الحرمین)
کرامت و تبرک به کتاب بخاری
.صحیح بخاری در هیچ سختی و گرفتاری خوانده نشد مگر اینکه گشایشی حاصل گردید
ابن حجر : ان صحیح البخاری ما قرء فی شده الا فرجت و رکب به فی مرکب فغرق (هدی الساری ج۱ ص ۱۳)
دیدگاه علماء نسبت به منتقدین امام بخاری
در سال ۱۹۶۰ م یک روزنامه کویتی مقاله ای نوشت که برخی از روایات بخاری با عقل سازگار نیست ، کتابی با مجموعه مقالاتی نوشته شد چاپ جامعه الاسلامیه کویت بنا کل فی البخاری صحیح نوشتند .
و اخیرا اقول للکاتب:
ان البخاری امام المحدثین و این منه حتی ننقضه و قد عرض کتابه علی ائمه الحدیث مثل علی بن مدینی و یحیی بن معین و احمد بن حنبل و شهدوا له باالصحه یقول مقدسی فی الرجل الذی یخرج عنه فی الصحیح، هذا جاز القنطره و لا یلتفت الی ما قیل فیه و کل نقد ورد فی رجال الحدیث قابل بتایید البخاری صاحب الصحیح و مولف التاریخ الکبیر و الصغیر و الاوسط ولا یلتفت الی ذالک النقد( بخاری باید بگوید که نقد درست است یا خیر) و قد تلقته الامه بالقبول.(ص ۱۳ کتاب)
در ص ۴۵ : و قد اجمع المسلمون فی جمیع اقوالهم علی صحه کل احادیث البخاری فی متنه و سنده و لذا سمه صحیح البخاری.
حاجی خلیفه
در کشف الظنون هم امده است و ادعای اتفاق کرده است
ذهبی
در عالم اسلام بعد از قران بالاترین است.
چلبی
در زیر آسمان کبود کتابی صحیح تر از مسلم وجود ندارد.
ابن حجر
نویسنده صاحب صواعق : اجماع امت است که صحیح بخاری و مسلم بعد از قران صحیح ترین است.(ص ۵)
کرامات امام بخاری:
نقل شده است که کسی در مکه درخواب دید که رسول خدا فرمود تا کی کتاب غیر مرا میخوانی و درس میدهی و چرا کتاب مرا درس نمیدهی و نمیخوانی ؟ گفتم کتاب شما کدام است؟ گفت کتاب محمد بن اسماعیل بخاری.
کنت نائما بین الرکن والمقام فرایت النبی الی متی تقرا کتاب الشافعی( هدی الساری ج ۱ ص ۴۸۹؛ سیر اعلام النبلاء ج ۱۲ ص ۴۳۸٫)
در سیر نوشته است که محمد بن اسماعیل مستجاب الدعوه بود و در حق خواننده کتابش دعا کرده است. و هرکی کتاب اورا بخواند شامل دعای او میشود.
تصاویر از حرم امام بخاری که ملجاء زایران و عاشقان به سنت نبوی است
کان مجاب الدعوه (هدی الساری ص ۱۳)
تزیینات و طلاکاری داخل حرم امام بخاری
نمایی از سنگ قبر امام بخاری
