سلیمان بن ابراهیم قندوزی بلخی از عالمان حنفی مذهب اهل سنت و صوفی است که به سال ۱۲۳۰هجری در قندوز 
(یکی از شهرهای افغانستان کنونی) در حوالی بلخ به دنیا آمد. پس از آموزش علوم اولیه به بخارا رفت و سپس به هند سفر کرد و در آنجا به اهل طریقت پیوست و در سیر و سلوک و نیز تفقه در دین، به درجات عالی رسید. پس از مدتی به موطن خود بازگشت و به هدایت و ارشاد مردم پرداخت. در سال ۱۲۶۹ به عزم مکه حرکت کرد، اما در بغداد و قونیه متوقف شد و در آنجا به تحصیل و تدریس و ارشاد مردم پرداخت. مدتی هم مسند شیخ طریقت را عهدهدار شد و سرانجام در سال ۱۲۹۴ق در قسطنطنیه از دنیا رفت.[۱]
علت نامگذاری
در خطبه آغازین کتاب آمده است: آن را به سبب ارتباط با خویشاوندان رسول اکرم(ص) ینابیع الموده نامیده؛ همان کسانی که اهل عبا و اسباب سعادت عُظمی و سرچشمه‌های برکات کُبرا هستند تا رضای خدا و شفاعت رسول خدا و اهل بیت او پی جویند.[۲]
انگیزه نگارش
مؤلف در مقدمه کتاب می‌گوید: هدف از تألیف این کتاب، آن بوده است که خدای متعال در قرآن کریم اجر تبلیغ رسول اکرم (ص) را مودت اهل بیت قرار داده و آن را واجب کرده است.[۳]
این کتاب بدون آنکه تنظیم خاص و فصلبندی کاملی داشته باشد مطالبی درباره مناقب امیر المؤمنین علی(ع) و چند تن از اهل بیت پیامبر(ص) مانند امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و امام عصر(عج) نقل کرده است.
منابع کتاب
شیوه مؤلف، نقل از منابع پیش از خود است. قندوزی کتاب خود را بر اساس منابع مهم اهل سنت نگاشته است. برخی از این منابع عبارت‌اند از: صحاح سته، مناقب ابونعیم، مناقب ابن مغازلی، فرائد السمطین، مناقب خوارزمی، الفصول المهمه.[۴]قندوزی در تالیف این اثر از منابع شیعه نیز استفاده کرده است.
محتوای کتاب
مجموع ابواب کتاب ۱۰۰ باب است که هر باب به موضوع خاص یا مطالب کتابی خاص می‌پردازد. قندوزی از منابع مختلف و متعددی استفاده کرده و روایات خود را به آن کتب استناد داده و نام آن‌ها را هم آورده است. مؤلف در موارد زیادی یک روایت را تکرار کرده است.
در مجموع، کتاب ینابیع به بخشی از زندگانی اهل بیت و آن هم مناقب آنان و از میان ایشان حضرت علی(ع) می‌پردازد و همه مطالب او جمع آوری روایات پیشینیان است و چنانکه گفته شد ترتیب و تنظیم خاصی در کتاب دیده نمی‌شود مثلاً در بین نقل فضائل علی(ع) باب دیگری درباره فضائل همه اهل بیت آورده و دوباره به مهدی (عج) پرداخته است. از اینکه مطالبی درباره حروف و خواص آن‌ها بیان می‌کند پیداست که مؤلف علاقه‌ای به این موضوعات داشته است.[۵]
نسخه، ترجمه و چاپ‌ها
نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه دانشگاه برنستون در آمریکا با نام «ینبوع الموده و وسائل السعاده» موجود بوده که در جمادی الاولی سال ۱۲۸۸ق نگاشته شده است.[۶]
از این کتاب، ترجمهای با عنوان «علی و شکوه غدیر بر فراز وحی و رسالت» به همت محمدعلی شاه محمدی چاپ شده است.
چاپ برای اولین بار در ۱۳۰۲ق در استانبول.چاپ دیگری در استانبول.چاپ سنگی در مشهد به سال ۱۳۰۸ق با تصحیح محمد شفیع اعتمادالدوله.
چاپ سنگی در بمبئی هند به سال ۱۳۱۱ق.
چاپ در تهران به سال ۱۳۱۲ق.
چاپ بیروت در ۳ جزء.
چاپ در نجف اشرف به سال ۱۳۸۴ق در چاپخانه حیدریه.
چاپ‌های متعدد دیگری که از روی نسخه‌های اولیه صورت گرفته است.[۷]
پانویس
- ترجمه کتاب ینابیع الموده.
- ینابیع الموده، ج ۱، ص۳۲.
- ینابیع الموده، ج ۱، ص۲۵.
- ینابیع الموده، ج ۱، ص۲۷ – ۳۲.
- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
- أهل البیت فی المکتبه العربیه، ص۶۶۶.
- سید حبیب الله احمدپناه.قندوزی بلخی و ینابیع الموده.
منابع
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده لذوی القربی، قم، اسوه، ۱۴۱۶ق.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده لذوی القربی، علی و شکوه غدیر بر فراز وحی و رسالت، مهر امیر المؤمنین علیه‌السلام، ۱۳۸۴ ش.
- طباطبایی، عبدالعزیز، أهل البیت فی المکتبه العربیه، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ ق.
- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.