گسترش وهابیت دارای عوامل متعددی است که به طور خلاصه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱. وهابیت باقدرت سلاح، خود را بر شبه‌جزیره عربستان تحمیل کرد که آغاز این فرایند با اتحاد محمد بن عبدالوهاب در آغاز تبلیغش با محمد بن سعود امیرمنطقه درعیه و اعلان جهاد علیه کسانی که وارد مذهب آنان نشوند، کلید خورد

۲٫ به کار گرفتن علما، نویسندگان، مجلات و روزنامه ها، با پول و تطمیع در راستای نشر وهابیت

۳٫ انتشار مجدد کتاب‌های ابن تیمیه

۴. ساخت مساجد و مدارس با هزینه های دولت سعودی در سراسر جهان، که این مراکز محور اصلی گسترش تفکر افراطی وهابی محسوب می‌شوند

۵. تأسیس دانشگاه های متعدد در کشورهای مختلف و تربیت اساتید و پژوهشگران با رویکرد سلفی  وهابی، مثل دانشگاه فیصل در پاکستان و دانشگاه اسلامی در مغرب

۶. اعزام مبلغان وهابی به کشورهای مختلف جهان و پشتیبانی از آن ها با پول و کتاب‌های تبلیغ وهابیت

۷. چاپ کتاب به زبان‌های مختلف و توزیع همه‌ساله این کتاب‌ها در موسم حج و عمره در میان صدها هزار مسلمان

۸. اعطای بورس های تحصیلی و رایگان به دانشجویان علوم اسلامی از سراسر جهان برای تحصیل در دانشگاه های سعودی، که همین دانشجویان پس از فارغ‌التحصیل شدن با تفکر وهابی به عنوان حاملان و مبلغان این تفکر، به کشورهای خویش بازمی گردند

۹٫ چاپ قرآن کریم و ترجمه و تفسیر آن بر اساس تفکر سلفی وهابی

۱۰. انتشار تفکر جهاد و مقاومت در برابر اشغالگران در برخی از کشورها؛ وهابیت از این فرصت استفاده کرد و توانست با حکم جهادِ علمای وهابی، هزاران نفر از جوانان را جذب کند، چنانچه در افغانستان، چچن، عراق و سوریه صورت گرفت

۱۱. تألیف و تحقیق صدها کتاب مبتنی بر تفکر سلفی وهابی

۱۲٫ پشتیبانی از گروه‌ها و جریان‌های دینی سلفی با پول و سلاح در صورت نیاز؛ چنانچه در مصر و در مبارزات انتخاباتی پس از سقوط حسنی مبارک صورت گرفت

۱۳٫ افتتاح شبکه‌های ماهواره ای دینی مبتنی بر تفکر سلفی وهابی

۱۴. چاپ کتاب‌ها و مجلات دینی مبتنی بر تفکر سلفی وهابی

۱۵. تأسیس چاپخانه هایی در کشورهای مختلف جهان در راستای چاپ کتاب های دینی سلفی وهابی

۱۶. دعوت کسانی که برای کاریابی به منطقه جزیره العرب وارد میشدند به پذیرفتن اسلام سلفی وهابی با روش ها و انگیزه های مختلف

۱۷. تأمینِ نیاز دانشگاه ها و مدارس در کشورهای گوناگون با کتاب هایی که دارای رویکرد سلفی وهابی هستند به طور فراگیر و در بعضی موارد به صورت جزئی

۱۸. برنامه ها و شیوه های درسی در مدارس و دانشگاه هایِ دارای ماهیت فکری سلفی وهابی

۱۹٫ بهره برداری از برخی کشورهای فقیر با ارسال کمک هایی که معمولاً ارسال کتاب ها و مبلغان وهابی را در راستای نشر تفکر وهابی به همراه دارد

۲۰. سوء استفاده از موقعیت معنوی حرمین شریفین برای گسترش تفکر سلفی وهابی

۲۱. سرکوب آزادی های مذهبی اتباع مذاهب اسلامی در جزیره العرب

۲۲٫ کنترل و سیطره داشتن وهابیت بر مراکز دینی و آموزشی در جزیره العرب و اخراج اتباع سایر مذاهب اسلامی از این مراکز

۲۳٫ برگزاری مسابقات بین المللی حفظ قرآن که از طریق آن تفکر سلفی وهابی به حافظان قرآن انتقال داده و تزریق میشود

۲۴. استخدام اساتید شریعت اسلامی از کشورهای مختلف عربی که به تدریس برنامه ها و روش هایی دینی که از جانب وزارت آموزش عربستان مشخص شده، می پردازند و از این طریق، این اساتید تحت تأثیر محتوای این روش ها که تفکر سلفی وهابی است، قرار می گیرند

۲۵. ایجاد ایستگاه رادیویی قرآن کریم که از طریق رادیو به پخش برنامه می پردازد و گستره پخش آن به خارج از جزیره العرب می رسد. این شبکه رادیویی از اولین شبکه هایی است که در این رابطه تأسیس شده و منطبق بر تفکر سلفی وهابی است؛

۲۶. رقابت با مراکز دینی علمی جهان اسلام، مانند دانشگاه الازهر و غیره، برای در اختیار گرفتن جایگاه رهبری در میان اهل سنت جهان اسلام، تا بر این اساس به عنوان نماینده مسلمانان سنّی جهان اسلام در سطح ملی و هم چنین حکومتی، در بسیاری از کشورهای اسلامی شناخته شوند

۲۷. ادعای پیروان وهابیت مبنی بر این که تنها آنان صاحب عقیده صحیح و توحید خالص و بر مذهب سلف صالح از صحابه و تابعین هستند و با این ادعا به فریب کسانی می پردازند که اطلاع دقیقی از حقیقت امر و عقاید و شریعت اسلامی ندارند؛

۲۸. بلند کردن پرچم نمایندگی از اهل سنت در جهان اسلام و دفاع از آن ها و منافعشان، به تفکر وهابی نیرویی داد که همین امر یکی از عوامل گسترش آنان است؛

۲۹٫ امکانات و حمایتی که دولت های استکبار جهانی و در رأسشان آمریکا در اختیار اصحاب این تفکر الحادی، انحصاری، ‌تکفیری و تروریستیِ مخالف با دستورهای اسلامی قرار دادند تا با گسترش خویش، چهره بی عیب اسلام را مشوّه سازد. این در واقع همان چیزی است که عملاً به وسیله جنبش های طالبان و القاعده و تأسیس مراکز اسلامی وابسته به وهابیت و سلفیت به وقوع پیوست؛

۳۰. خیره ساختن عوام به وسیله ظاهرسازی هایی که وهابیان از آن ها نقابی برای خود ساخته اند، مانند: اهمیت دادن به نمازهای جماعت و طولانی کردن ریش و کوتاه کردن لباس و تلاش و سختی در به جای آوردنِ نماز تراویح؛

۳۱. احترام زیادی که ملت­های مسلمان برای عالمان دینی فارغ التحصیل از کشور حرمین شریفین(قبله دل‌های مسلمانان) قائل هستند و همین امر باعث تأثیر پذیری بالای مردم، از تفکری است که این عالمان، حامل و مروج آن هستند، که همان فکر وهابی می باشد؛

۳۲٫ گرویدن برخی از علمای بزرگ به تفکر سلفیِ وهابی و انگیزه عمیقشان در نشر آن در کشورهایشان، زیرا به عقیده آنان این تفکر، در بر دارنده اسلام صحیح و خالص و شفای هر دردی است؛

۳۳٫ برخی با انگیزه­های رهبری، شهرت و پول، منافع خویش را در این یافتند که با رفتن زیرِ پرچم وهابیت به ترویج این تفکر بپردازند؛

۳۴. سازگاری میان طبیعت بادیه نشینی و ماهیت این تفکر و منهج، چون این هر دو در عناصر مختلفی با یکدیگر تلاقی دارند؛ به­عنوان مثال: شدت و خشونت، جهل و سطحی­نگری، عدم تعمق در امور دینی، روح سرقت و قلدری و هم چنین شدت در برخورد، و مصادیق زیادی از این قبیل؛

۳۵. عقب­ماندگی وضعیت دینی و زوال آن به پایین­ترین مراتب، زمینی حاصل خیز را در جهت نشر تفکر سلفی وهابی در اختیار مبلغانش قرار داد؛

۳۶. برخی از سازمان ها به گونه های مختلف، نقش بزرگی را در گسترش این تفکر داشتند؛ سازمان هایی مانند: سازمان کشورهای اسلامی و هم چنین برخی مؤسسات دولتی در بعضی کشورها، مانند: عربستان سعودی، امارات و کشورهای حاشیه خلیج فارس؛

۳۷. ارسال پیام ها و کتاب های وهابیت به علما و حاکمان دیگر کشورها و بدین وسیله ادعا و تفکرات محمد بن عبدالوهاب به آنان عرضه می­شد تا به آن ایمان آورند. در این موضوع می توان به کتاب الرد علی الوهابیه فی القرن التاسع عشر   نصوص الغرب الاسلامی نموذجاً رجوع کرد. و این  ارسال پیام دعوت به فکر وهابی  نبود مگر به دلیل نیروی آنان و قدرت دولتشان که مسئله ای سزاوار تأمل است و باید پیامدهای آن بررسی شود؛

۳۸. نقش مهم استکبار جهانی را -مستقیم یا غیر مستقیم- در گسترش این تفکر نمی­توان فراموش کرد. برای مثال به مقاله ای اشاره می کنم که در مجله “العربی” درباره ظهور طالبان منتشر گردید. در این مقاله آمده است که هزاران یا صدها مدرسه ای که طالبان از آن ها فارغ التحصیل می­شدند، توسط طرف های ناشناسی تحت عنوان خیّرین حمایت و پشتیبانی می شدند. این فردِ خیرخواه، که میلیونی پول پرداخت می کند و نمی خواهد شناخته شود، کیست؟

۳۹٫ اساتید دانشگاه ها، معلمان و ائمه جمعه و جماعت که تحت تأثیر تفکر سلفی وهابی قرار گرفته اند، نقش به سزایی در گسترش این تفکر گمراه و گمراه کننده دارند؛

۴۰. ورود علمای مسلمان به عربستان برای ادای مناسک حج و عمره یا شرکت در کنفرانس های اسلامی و اعطای ویزا به آن ها، یکی از راه هایی است که از طریق آن با این علما ارتباط برقرار می شود و با پشتیبانی مالی از آنان خواسته می شود که تفکر سلفی وهابی را بپذیرند؛

۴۱. تحریف کتاب­هایی که میراث اسلامی هستند با شیوه های متعددی، مانند: حذف و اضافه مطالب کتب؛

۴۲٫ خلاصه­سازی برخی از کتاب ها و میراث علمی اسلامی، مانند: بعضی کتب تاریخ و تفسیر با هدف کم­رنگ ساختن بعضی حقایق؛

۴۳٫ ایجاد روش های آموزشی دینی برای تمام مراحل آموزشی تا دانشگاه و تدریس این مناهج به دانشجویان بیش از یک نسل، تا جایی که این فرایند به کشورهای مجاور و غیرمجاورِ دولت سعودی کشیده شده است، بلکه کار به جایی رسیده، که این روش ها از جانب دولت سعودی چاپ و به برخی کشورهای همسایه فرستاده می­شود.

طرح های پیشنهادی

۱. تدوین دانش نامه تألیفات اسلامی در رد فرقه وهابیت و عرضه آن به صورت لوح های فشرده؛

۲٫ جمع آوری آنچه در رد وهابیت تألیف شده است به همه زبان ها؛

۳٫ تأسیس مؤسسه تخصصی در شئون وهابیت و نقد آن؛

۴. برگزاری نمایشگاه کتاب “رد وهابیت”؛

۵. برگزاری همایش علمی سالیانه درباره وهابیت که علما، محققان و متفکران از مذاهب مختلف اسلامی در آن حضور داشته باشند؛

۶. تهیه آموزش ها و برنامه های تلویزیونی علیه تفکر وهابی؛

۷. برگزاری دوره های آموزشیِ عقاید برای مبلغان، در مسائل مرتبط با روش فکری وهابیت؛

۸. برگزاری دوره های تاریخ وهابیت و چگونگی ظهور و پیشرفت این فرقه و هر آنچه از لحاظ تاریخی با وهابیت مرتبط است؛

۹٫ تروریسم یکی از دستاوردهای تفکر عقایدی وهابیت است، بلکه توانی برای وهابیت باقی نمی ماند مگر با تروریسم در روش های مختلفش، همچون: سرکوب، کشتار، محرومیت و تکفیر؛ پس راه های مواجهه با گسترش این تفکر چیست؟

۱۰. پیگیری رسانه های وهابی از شبکه های ماهواره ای و پایگاه های اینترنتی و روزنامه ها و مجلات و مقابله با آن ها با موضع فکری و علمی مناسب؛

۱۱. ترجمه مجموعه ای از کتاب ها در رد وهابیت و ابن تیمیه به زبان های متعدد، پس از انتخاب این کتب از میان کتاب های موجود در این رابطه؛

۱۲٫ تأسیس کتاب‌خانه ای تخصصی که کتاب های سلفی وهابی در آن گردآوری شود؛

۱۳٫ بهترین راه برای از بین بردن تفکر وهابی، اشاعه اندیشه و مکتب اهل بیت و شناساندن آن ها به جهان است؛

۱۴. تشویق کسانی که در این رابطه دست به تألیف می زنند و بزرگداشتِ کسانی که در این راه مشارکت می کنند، مانند: آیت الله سبحانی -حفظه الله تعالی- و غیره، اگر چه این کار نمادین باشد، زیرا این اقدام بر روحیه مخاطبان تأثیرگذار است؛

۱۵. پیگیری جرائم وهابیت و عرضه آن ها به دادگاه ها بعد از اقامه مستندات تاریخی؛

۱۶. چاپ کتاب‌ها و جزوه‌ها در رد وهابیت و نشر آن ها در جهان.

۱۷. سزاوار است که عوامل و چگونگی گسترش وهابیت در هر کشوری بررسی شود، تا سرنخ­های این طرح شیطانی و بازی جهنمی به دست آید؛ پس در ایران، پاکستان،‌ افغانستان، هند،‌ سوریه، مصر،‌ یمن و سایر کشورها برای شناخت نکات و ویژگی­های مشترک، ضروری است که این کشورها از جهت عوامل و چگونگی گسترش وهابیت مورد مطالعه قرار گیرند؛

شیخ عبدالله محمد علی