ابوداود سلیمان بن اشعث بن اسحاق بن بشر بن شداد بن عمرو بن عمران ازدی سجستانی منسوب به سجستان (سیستان) ایران است. کنیه ی او همان ابوداود و لقبش، “حافظ ازدی سجستانی” و “سید الحفاظ” بوده است. محل تولد او، نامعلوم و سال تولدش را ۲۰۲ و فوتش را ۲۴۷ یا ۲۷۵ ثبت کرده و محل وفات و سکونت او را “بصره” دانسته اند.
او در ایام تحصیل، به حفظ کردن حدیث رغبت پیدا کرد و برای تحقیق در ضعف یا صحت احادیث شریفه مسافرتها نمود و مشقات فراوانی را تحمل کرد و از علما و محدثان “عراق، شام، مصر و بخارا” استماع حدیث نمود. در “تصحیح المصابیح” از ابوبکر بن محمد داسه از شاگردان امام ابوداود روایت شده است: “از ابوداود شنیدم، گفت: پانصد هزار حدیث را از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و سلم نزد استادان صالح و مشهور و حافظان حدیث نوشته و در میان تمام آنها چهار هزار و هفتصد حدیث را انتخاب نمودم و در سنن خود (صحیح ابوداود) ضبط کردم”.
در صلاح و سداد و ورع و تقوای او، شکی نبوده و مشهور خاص و عام بوده است. محدثان بزرگ، در توصیف سنن ابی داود یا صحیح ابوداود، قلم فرسایی کرده اند. او نیز، مانند بخاری و مسلم، نزد “امام احمد بن حنبل” در “بغداد” کسب فیض نموده، بعدها در بصره ماندگار شد و به نشر علوم مخصوصاً علم حدیث پرداخت و ظاهراً جز تدریس وعظ و تبلیغ و راهنمایی و ارشاد مسلمین شغلی نداشت. ابوبکر حفاظ از اکابر حافظان حدیث در بغداد، در تذکره الحفاظ خویش، می نویسد: ابوداود، در نظر خلیفه محبوب و مورد احترام بوده است و برادر خلیفه، بعد از فتنه ی رنج از او التماس کرد که در بصره اقامت کند تا به وسیله ی او دارالعلم بصره آبادتر شود و علوم اسلامی، رونق خود را از سر گیرد. تعداد علمایی که امام ابوداود، از آنها حدیث روایت و اخذ کرده است، قریب ۴۸ نفر بوده اند که از آن جمله: امام احمد حنبل، متوفی ۲۴۱، ابوزکریا یحیی بن معین غطفانی، متوفی ۲۳۴، ابورجاء قتیبه بن سعید ثقفی، متوفی ۲۴۰ و حافظ ابوبکر محمدبن بشار بن عثمان عبدی بصری، ملقب به بندار بوده اند.
در ورع او، محمد بن بکر بن عبدالرزاق، گوید: “لباس ابوداود، دارای دو آستین بود؛ یکی بزرگ و گشاد و دیگری تنگ و کوچک، از او پرسیدند: رحمت خدا بر تو باد! علت این چیست؟ در جواب گفت: آن که بزرگ است، برای کتابهاست و آن که کوچک و تنگ است، مورد احتیاج نیست و بی فایده است”. حافظ بن موسی ابراهیم از بزرگان علم حدیث، گفته است: “ابوداود در دنیا برای حدیث و در آخرت برای بهشت خلق شده است”. برای افتخار ابی داود، همین بس که امام احمد، از او حدیثی نقل کرده است که خود ابی داود به آن مباهات میکرد. بیشتر توجه او به احادیثی بوده است که راجع به احکام و شریعت اسلام باشد و این نشانه کمال زهد و مسلمانی اوست. علمای بزرگ، در مورد کتاب سنن و صحیح ابی داود، نظراتی ارائه کرده اند، از جمله، امام احمد بن حنبل، کتاب او را مستحسن دانسته و زحمات او را تقدیر فرموده است و این کتاب، برای اهالی “عراق، مصر، مراکش و…” مورد استناد است. خود او گفته است: “من از پیامبر صلی الله علیه و سلم پانصد هزار حدیث نوشتم و در میان آنها ۴۸۰۰ حدیث را انتخاب کردم و در سنن خود آوردم؛ که چهار حدیث از آنها اگر عملی شوند، برای یک دین کامل، کافی خواهند بود، به این شرح:
۱- انماالاعمال بالنیات
۲- من حسن اسلام المرء، ترکه ما لا یعنیه،
۳- الحلال بین والحرام بین و بین ذلک امور مشتبهات؛
۴- لا یکون المؤمن مؤمناً حتی یرضی لاخیه ما یرضی لنفسه
و طبق نوشته ی استاد نامبرده محمد محی الدین، کتاب ابی داود، با مکررات، شامل ۵۲۷۴ حدیث است که در ۳۵ باب تبویب شده است و این قول، با قول خود امام که گفته: “۴۸۰۰ حدیث را از سنن انتخاب کرده و در صحیح خود آورده ام” اختلاف دارد و گویا، تفاضل این دو عدد، احادیث مکرره است که امام آنها را به حساب نیاورده است. مهمترین آثار او عبارتند از: “السنن یا صحیح ابی داود”، “مراسیل”، “ناسخ القرآن و منسوخه”، “دلائل النبوه” و “اختلاف مصاحف”.
مشهور است که سهل تستری که از زهاد بزرگ و دارای کرامات آشکار و مقامات معنوی فراوانی بوده است، یک روز، نزد ابوداود رفت، ابوداود، به احترام او قیام کرد و دست او را بوسید و در جای مناسب نشاند، سهل گفت: برای حاجتی آمده ام که تا قول انجام دادن آن را ندهی، نمی گویم، ابوداود قول داد، سهل گفت: می خواهم اجازه دهی زبان تو را که به وسیله آن احادیث حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و سلم را برای مردم میگویی ببوسم، ابوداود زبانش را از دهان خارج کرد و سهل با اخلاص تمام بر آن بوسه زد و نیز مشهور است که ابوداود، در شمایل و هیبت و منظر، شبیه رسول خدا صلی الله علیه و سلم بوده است. رضوان الله علیه.