امام حافظ، شیخ الاسلام ابو عبدالرحمن احمد بن شعیب بن علی بن سنان بن بحر خراسانی نسائی صاحب کتاب معروف «سنن نسائی» است. وی در نساء (واقع در خراسان) به سال ۲۱۵ هجری دیده به جهان گشود. گویند بین نساء و سرخس، دو روز راه و بین نساء و مرو، پنج روز و بین نساء و نیشابور، شش یا هفت روز است. مورخان در ذکر علت تسمیه ی این شهر، نوشته اند: «چون فاتحان سپاه اسلام، به خراسان آمدند و به این شهر وارد شدند، آنجا را از مردان خالی یافتند؛ زیرا مردان که قبلاً خبر ورود لشکر اسلام را دریافته بودند، فرار کرده و زنان را از هول، همراه خود نبرده بودند و چون مسلمین به شهر آمدند و جز زنان کسی را نیافتند، از تسخیر آن صرفنظر کردند و گفتند: این شهر نساء است و ما با نساء کاری نداریم که بعدها به همین نام مشهور گردید. کنیه ی او، ابو عبدالرحمن و لقبش، حافظ و شیخ الاسلام و قاضی است؛ ولی لقب مشهور او، همان اسم منسوب به نساء یا «نسائی» است.
وی برای طلب علم در کودکی به سفر رفت. وی در نوجوانی و هنگامی که فقط ۱۵ سال سن داشت به سال ۲۳۰ هجری به نزد «قتیبه بن سعید بغلانی» رفت و بیش از یک سال نزد وی در «بغلان» ماند. قتیبه از حافظان بزرگ زمان خویش بود که شیخین هم از وی روایت نموده‌اند و نسائی نیز از وی بسیار روایت کرد. وی سپس سفر خود را به سوی نیشابور ادامه داد و در آن از «محمد بن ابراهیم حنظلی» معروف به «ابن راهویه» و «حسین بن منصور» و «محمد بن رافع» و دیگران حدیث شنید. او سپس به مرو و پس از آن به عراق و سپس به حجاز و جزیره العرب مسافرت کرد و در پایان در مصر مسکن گزید و در آنجا شهرتی جهانی یافت.
مکانت علمی وی
وی دریایی در علم و فهم و اتقان و نقد رجال و تالیف بود. در راه طلب علم در خراسان و حجاز و مصر و عراق و جزیره العرب و شام و مناطق دور جهان اسلام به سفر پرداخت و سپس در مصر سکنی گزید. حافظان حدیث به وی روی آوردند تا جایی که در این فن همانندی نیافتند. «ابو بشر دولابی» و «ابوجعفر طحاوی» و «ابو علی نیشابوری» و مردم بسیاری از وی حدیث روایت نموده‌اند. «حافظ ابن طاهر» میگوید: از «سعد بن علی زنجانی» درباره‌ی شخصی سوال کردم پس وی او را ثقه (مورد اطمینان در روایت حدیث) دانست. من گفتم نسائی وی را ضعیف دانسته است. او گفت: فرزندم، ابو عبدالرحمن (یعنی نسائی) در مورد رجال حدیث شرایطی قائل است که از شرط بخاری و مسلم نیز سخت‌تر است. من گفتم: راست گفتی زیرا او گروهی از رجال بخاری و مسلم را ضعیف دانسته است.
«حاکم نیشابوری» میگوید: سخن نسائی در فقه حدیث بسیار است و هر که در سنن وی نظر بیاندازد از حسن کلام وی در حیرت میماند. «مجد الدین ابن اثیر» در آغاز کتاب خود «جامع الأصول» میگوید: وی شافعی بود و بر مذهب شافعی عمل میکرد و انسانی اهل ورع بود.
عبادت و شجاعت امام نسائی
وی انسانی شجاع و عبادتکار و دارای عزت نفس بود. محمد بن مظفر میگوید: برخی از مشایخمان در مصر درباره‌ی تلاش امام نسائی در عبادت شبانه‌روزی‌اش سخن میگفتند و اینکه وی به همراه امیر مصر به جهاد خارج گردید و شهامت و شجاعت وی را در جهاد ذکر نموده‌اند اما از نشستن در مجلس سلطان پرهیز میکرد. وی یک روز در میان روزه میگرفت و نشر سنت، وی را از شرکت در جهاد و تلاش در اصلاح امور مسلمانان باز نمیداشت. ایشان دارای کتابی است به نام «خصائص امیر المؤمنین علی بن ابی‌طالب» که آن را برای دفاع از عقیده‌ی اهل سنت درباره‌ی علی بن ابی طالب در برابر خوارج و دشمنان آن امام بزرگوار به تحریر درآورد. تالیف این کتاب و خواندن آن در دمشق که مرکز خوارج و دشمنان علی رضی الله عنه به حساب میآمد نشان دهنده‌ی شجاعت و شهامت امام نسائی است. وی در اینباره میگوید: «به دمشق وارد شدم در حالی که به انحراف رفتگان در حق علی بن ابی طالب در آن بسیار بودند پس کتاب «خصائص» را نگاشتم به این امید که خداوند آنها را به راه راست هدایت نماید. و بر اساس روایتی همین کتاب باعث شهادت وی گردید.
شیوخ امام
۱ـ امام ابو داود سیستانی۲ـ امام ابو عیسی ترمذی ۳ـ ابراهیم بن یعقوب جوزجانی ۴ـ اسحاق بن راهویه ۵ـ اسحاق بن ابراهیم ۶ـ حارث بن مسکین ۷ـ علی بن خشرم ۸ـ علی بن حجر ۹ـ قتیبه بن سعید ۱۰ـ محمد بن بشار
شاگردان
امام نسائی محدث و امام عصر خود بود، و افراد بیشماری از وی کسب دانش نموده اند، که برخی از آنها را ذکر مینماییم: ۱ـ امام ابو القاسم طبرانی ۲ـ امام ابو جعفر طحاوی ۳ـ ابراهیم بن محمد بن سنان ۴ـ ابوبکر احمد بن اسحاق ابن سنی ۵ـ ابو بشر دولابی ۶ـ ابو جعفراحمد بن محمد نحاس نحوی ۷ـ ابو علی نیشاپوری ۸ـ حسن بن خضر اسیوطی ۹ـ محمد بن معاویه اندلسی ۱۰ـ محمد بن هارون بن شعیب.
تألیفات
امام نسائی کتابهای گرانبهایی را از خود بجای گذاشته است که مهمترین آنها «المجتبی» یا «سنن (صغری) نسائی» میباشد. کتابهای دیگر امام: ۱ـ سنن کبری ۲ـ خصائص امیر المومنین علی ۳ـ کتاب الکنی ۴ـ ضعفاء و المتروکین ۵ـ فضائل الصحابه ۶ـ مناسک الحج.
سنن نسائی
امام نسائی هنگامی که از تألیف کتاب «السنن الکبری» فراغت یافت، آن را به امیر شهر رمله اهداء نمود، امیر پرسید: آیا تمام آنچه در این کتاب وجود دارد صحیح میباشد؟ امام گفت: در آن صحیح و حسن و آنچه که به این دو نزیک است وجود دارد. امیر افزود: احادیث صحیح را از غیر صحیح برایم مشخص کن. آنگاه امام نسائی کتاب «السنن الصغری» را تألیف نمود و آن را «المجتبی» نامید. امام نسائی در انتخاب احادیث این کتاب بسیار دقت نموده، و با کنجکاوی و احتیاط شدید نوشته است، تا جایی که عده ای از علما معتقدند که رتبه ی سنن نسائی بعد از صحیحین میباشد. هر چند بر کتاب سنن امام نسائی مانند سایر کتابهای سنن، شرح مفصل نوشته نشده، ولی میتوانیم به کتاب «زهر الربی علی المجتبی تألیف امام جلال الدین سیوطی» اشاره کنیم.
درگذشت وی
پس از عمری جهاد و عبادت و تلاش در راه مبارزه با منحرفان، این امام بزرگوار در روز دوشنبه سیزدهم ماه صفر سال ۳۰۳ هجری قمری و در ۸۸ سالگی در شهر رمله‌ی فلسطین دار فانی را وداع گفت. بر اساس روایت دیگری وی پس از آنکه در دمشق مورد ضرب و شتم قرار گرفت از آنجا بیرون رانده شده و به مکه برده شد و بر اثر آن جان به جان آفرین تسلیم کرد.
بنا بر نقل مشهور امام نسائی پس از نوشتن کتاب گرانسنگ خصائص امیرالمومنین علی کرم الله وجهه مورد اعتراض طرفداران بنی امیه واقع شد و با ضرب و جرح و شتم از دمشق بیرون رانده شد و بر اثر عوارض ناشی از ضرب و جرح به در مسیر مکه شهادت رسید.