از جمله مباحث مورد اختلاف بین مسلمین از طرفی و وهابیان از طرف دیگر، مسئله سفربرای زیارت قبور است.
با اینکه تاریخ اسلام نشان می دهد که پس از درگذشت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) مسلمانانی که دور از مدینه می زیستند، برای زیارت مرقد شریف آن حضرت، بار سفر می بستند و به زیارت مرقدش می شتافتند .(سبحانی، مبانی فکری و کارنامه عملی وهابیت، ص ۱۳۸)
اما در اوایل قرن هشتم، ابن تیمیه حدیثی- تشدالرحال…- را که ابوهریره آن رااز پیامبر(ص) نقل کرده بود، دستاویز خود قرار داد و با اجماع علما به مخالفت برخاست. (همان مدرک، ص۱۴۱)
فتاوای وهابیان
۱- ابن تیمیه می گوید: «بار سفر بستن برای زیارت قبر رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) حرام است».(الغامدی العبدلی، أخطا فتح الباری فی العقیده، الرساله الاولی، ص۹)
۲-عبدالله بن محمد الدویش می گوید: «سفر برای زیارت قبر پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) غیر مشروع است.» (الدویش، أخطاء فتح الباری فی العقیده، الرساله الثانیه، ص۱۶)
۳-شیخ عثیمین می گوید: «بار سفر بستن برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) جایز نیست». (العثیمین، فتاوی العقیده، ص۳۴۰)
فتوای علمای اهل سنت
۱- جزیری می گوید: «سفر برای زیارت اموات مخصوصاً قبور صالحین مستحب است اما زیارت قبر رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) از بزرگترین تقرب ها است.(الجزیری، الفقه علی المذاهب اربعه، ج۱، ص۵۴۰)
۲- محمد ابن شربینی می نویسد: «(المباح) أی الجائز لامستوی الطرفین، سواء أکان واجباً کسفر حجّ، أو مندوباً کزیاره قبرالنّبی (صلی الله علیه وآله وسلم)؛ (در سفر مباح، نماز قصر می شود) منظور از مباح، جایز بودن است نه این که فعل و ترک آن مساوی باشد (که معنای اصطلاحی مباح می باشد). حال، فرق نمی کند که سفر، واجب باشد مانند سفر حج یا سفر، مستحب باشد مانند سفر برای زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)، (چون معنای اصطلاحی جایز، شامل واجب و مستحب، هر دو می شود).» (الخطیب الشربینی، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، ج۱، ص۲۶۳)
۳-شیخ تقی الدین سبکی شافعی (متوفای ۵۶ه.ق) می گوید: «در سفر به جهت زیارت از وسایل تقرب به سوی خدا است…» (رضوانی، وهابیان رابهتربشناسیم، ص۲۴۶)
۴-محمد ابن عبدالباقی زرقانی مالکی مصری (متوفای ۱۱۲۲ه.ق)می گوید: «قد کانت زیارته مشهوره فی زمن کبار الصحابه، معروفه بینهم. لمّا صالح عمربن الخطّاب أهل بیت المقدّس جآءه کعب الأحبار فأسلم ففرح به و قال: هل لک أن تسیر معی إلی المدینه و تزور قبره (ص)وتتمتّع بزیارته؟ قال: نعم.»
«زیارت حضرت از زمان بزرگان صحابه مشهور بوده و بین آنان معروف بوده است. زمانی که عمربن خطّاب با اهل، بیت المقدس مصالحه کرد، لعب الأحبار نزد او آمد و اسلام آورد. عمر رض از این واقعه خوشحال شد و به اوگفت: آیا می خواهی که با من به مدینه بیایی و قبر پیامبر(ص) را زیارت کرده و از زیارت او بهره ببری؟ کعب گفت: آری.» (الامینی، الغدیر فی الکتاب والسنه والادب، ج۵، ص۱۲۰)
سید نورالدین سمهودی (متوفای ۹۱۱ه.ق) در کتاب «وفاءالوفاء» بحث مفصلی را برای اثبات استحباب سفر به جهت زیارت آورده و ثابت کرده که سفر به جهت زیارت، همانند خود زیارت از وسایل تقرب است.(السمهودی، وفاءالوفاء باخبار دارالمصطفی، ج۴، ص۱۳۶۴)
نقددلیل وهابیان:
مهمترین مستند وهابیان بر حرمت سفر زیارت این حدیث است: «تُشَدُّ الرِّحالُ إلاّ إلی ثَلاثَهِ مَساجِدَ، مسجدی هذا، و مسجدالحرام و المسجد الاقصی؛ بار سفر بسته نمی شود مگر به سه مسجد، مسجد من، مسجد الحرام، مسجد الاقصی.»(ابن تیمیه، اقتضاءالصراط المستقیم مخالفه اصحاب الجحیم، ص۲۹۷؛ ابن باز، مجموع فتاوی سماحه، ج۲، ص۷۶۲)
اولاً:این کلام با اسلوب معروف نزد اهل لغت یعنی به صورت استثنا آمده است. و اقتضای آن وجود مستثنی و مستثنی منه در کلام است. مستثنی بعد از «الا» می آید و مستثنی منه قبل از آن، حال یابه صورت ظاهری و یا تقدیری و این از ساده ترین مسائل کتب نحوی است. و دراین روایت به مستثنی «ثلاثه مساجد»تصریح شده است. اما ذکری از مستثنی منه قبل از«إلا» نمی باشد، بنابراین باید آن را تقدیر گرفت: ۱- اگر تقدیر را «قبر» بگیریم روایت منسوب به پیامبر( صلی الله علیه وآله وسلم) چنین می شود: «لاتشدواالرحال الی قبر إلاثلاثه مساجد» و چنین سیاقی ناهماهنگ بوده و شایسته بلاغت نبوی نمی باشد، چر اکه مستثنی از زمره و جنس مستثنی منه نیست و اصل این است که مستثنی از جنس مستثنی منه باشد.
۲-حال «مستثنی منه» مقدر را می توانیم «مکان» فرض کنیم بنابراین فرض روایت چنین می شود: «لاتشدوا الرحال الی مکان إلا الی ثلاثه مساجد» که معنی روایت چنین می شود که برای هیچ چیزی چه تجارت، چه علم، چه انجام امور خیرو…بار سفر بستن جایز نیست و فقط برای این سه مسجد جایز است. چنین تعبیری باطل و بی ربط است.
۳-این که تقدیر مستثنی منه در حدیث لفظ مسجد باشد که روایت چنین می شود: «لاتشدوا الرحال الی مسجد إلا الی ثلاثه مساجد»؛ در این شکل، کلام هماهنگ و بر شیوه فصیح زبان جاری گشته است و خطاهای آشکار دو صورت پیشین در آن وجود ندارد و روح نبوی در آن می درخشد و قلب انسان متقی در نسبت دادن آن به پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) آرام می یابد. این به فرض آن است که روایات دیگری که تصریح به مستثنی منه کند وجود نداشته باشد و هنگامی که چنین روایاتی وجود دارد دیگر برای انسان دیندار جایز نیست که از آن عدول نماید و به فرضی روی نماید که در زبان فصیح متداول نمی باشد. از جمله روایاتی که تصریح به مستثنی منه می کند، این است که؛ عایشه می گوید: پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: «أناخاتم الانبیاء ومسجدی خاتم مساجدالانبیاء، أحق المساجدأن یزار وتشدإلیه الرواحل المسجد الحرام و مسجدی، صلاه فی مسجدی افضل من الف صلاه فیما سواه من المساجد إلا المسجدالحرام». (الهندی، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج ۱۲، ص۲۷۰؛ السیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، ج۲، ص۳۸۷)
بنابراین سخن پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) در مورد مساجد برای امت روشن می سازد که سایر مساجد غیر از این سه مسجد در فضیلت برابر هستند؛ بنابراین سختی کشیدن در سفر به آن مساجد فائده ای ندارد، اما این مساجد دارای فضیلت هستند؛ بنابراین وارد نمودن مقابر دراین روایت نوعی دروغ بستن بر رسول خدا است. ضمن این که زیارت حضرت مطلوب بلکه بسیاری از علما در کتاب های مناسک آن را مستحب دانسته اند و این امر را روایاتی بسیاری تأیید می کند از جمله: «من زار قبری وجبتُ له شفاعتی».(ابن علوی مالکی ، وهابیت و بازنگری از درون، صص۱۴۷-۱۴۳)
ثانیاً: سمهودی برای جواز سفر و شدّ الرحال به قصد زیارت حضرت رسول( صلی الله علیه وآله وسلم) (ص)، به عموم آیه شریفه ذیل استدلال می کند؛
«… ولَو أنَّهُم إِذا ظَلَموا أَنفُسَهُم جَآءُوکَ فَاستَغفَرُوا اللهَ وَاستَغفَرَلَهُم الرَّسوُلُ لَوَجَدُوااللهَ تَوَّاباً رَّحیماً؛ واگراین مخالفان هنگامی که به خود ستم کردند [فرمانهای خدارازیرپا گذاردند] به نزد تو می آمدند و از خدا طلب آمرزش می کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند.» (نساء، آیه۶۴)
با این بیان که آیه، شامل می شود آمدن از راه دور و نزدیک را و همچنین به عموم حدیث: «من زار قبری و من جائنی زائراً» که این حدیث نیز شامل دور و نزدیک می شوند و آنگاه که به این عمومات ثابت شد که زیارت، یک عمل مستحب و قربی است، پس سفر به سوی آن نیز مستحب و قربی است. نیز ثابت گردیده است خارج شدن پیغمبر( صلی الله علیه وآله وسلم) از مدینه برای زیارت شهدای اُحد، وقتی که جایز است خارج شدن برای زیارت نزدیک، پس برای زیارت دور نیز جایز خواهد بود. و قبر پیامبر( صلی الله علیه وآله وسلم) برای زیارت، اولی خواهد بود. و به تحقیق که اجماع بر این مطلب(جوازسفر) منعقد شده است؛ برای اینکه همه علما از گذشتگان و جانشینان آنها بر این موضوع، اتّفاق داشته اند. (السمهودی، وفاءالوفاءباخباردارالمصطفی، ج۴، ص۱۳۶۴)
ثالثاً: خداوند می فرماید: «… فَلَولا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرقَهٍ مِنهُم طائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الَّدَینِ وَ لِینذرُوا قَومَهُم إِذا رَجَعوا إِلَیهِم لَعَلَّهُم یَحذَرونَ؛ چرا از هر گروهی از آنان، طایفه ای کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود، آنها را بیم دهند، شاید(ازمخالفت فرمان پروردگار) بترسند و خودداری کنند.» ( توبه، آیه۱۲۲)
و نیز می فرماید: «انفِروا خِفافاً وَ ثِقالاً وَ جَهِدُوا بِأَموالِکُم وَ أَنفُسِکم فی سَبیل اللهِ ذلِکُم خَیرٌ لَکُم إِن کُنتُم تَعلَمون؛ حرکت کنید، سبکبار یا سنگین بار و با اموال و جانها ی خود در راه خدا جهاد نمایید، این برای شما بهتر است اگر بدایند.» ( توبه، آیه۴۱)
با توجه به آیات و روایات می توان گفت استناد وهابیان به روایت «تشدالرحال…» بر حرمت سفر زیارت، چیزی جز دروغ بستن به پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه وآله وسلم) نیست و هر انسان عاقلی بعد از بررسی و تفکر؛ به صحت و سقم ادعای وهابیان پی می برد.
نتیجه گیری
توجه به فتاوای و هابیان و علمای مذاهب اربعه در مورد سفر برای زیارت اهل قبور ومقایسه آنها با هم، و نیز توجه به نقدهای وارد شده بر دلیل وهابیان ازطرف علمای اهل سنت حاکی از آن است که فرقه وهابیت در مسئله سفر برای زیارت قبور با مذاهب چهارگانه اهل سنت، مغایرت شدیدی دارد. همچنین آیات قرآنی ذکرشده بیانگر آن است که تفسیر و تأویل و هابیان از حدیث مذکور، از دید قرآن نیز، اساساً باطل است و چیزی جز دروغ بستن به پیامبر اسلام(ص) نیست.
